عباس شاهسواری

بررسی های فلوریستیکی و اکولوژیکی انجام شده در 673 قطعه نمونه که برای اولین بار و بین سال های 1393 تا 1394 در خصوص شناخت و گسترش گونه های خودروی سه جنس Datura, Hyoscyamus, Solanum از تیره Solanaceae در برخی از بیوتوپ های درون و حومه شهر همدان صورت گرفتند، معرف مناسب بودن طبیعت شهری به عنوان یک آشیانه اکولوژیکی مطلوب و در نهایت معرف محیطی مساعد برای حفاظت و افزایش تنوع زیستی در اکوسیستم های شهری می باشند. طبیعت درون شهر همدان به عنوان یک محیط آنتروپوژن پناهگاهی مناسب برای بسیاری از تاکون های این تیره (کاشته شده و یا خودروی) معرفی می شود. به طوری که عناصر خودروی مشاهده شده در بیوتوچ های درون شهر همدان، خارج از محدوده شهری ، یعنی در محیط های طبیعی و یا نزدیک به طبیعی کلاً مشاهده نشدند. طی جمع آوری های صورت گرفته از 673 قطعه نمونه که 400 قطعه آن شامل محیط های درون شهری و 273 قطعه نمونه مربوط به محیط های حومه شهر همدان می گردند تعداد فراوانی از تاکسون های مشاهده شده در زمین های زارعی، باغات، فضاهای سبز، زمین های زراعی رها شده و بایز و نیز در حاشیه بسیاری از خیابان ها مورد بررسی و مقایسه های فلوریستیکی _ اکولوژیکی قرار گرفتند. حضور و پراکندگی وسیع گونه های بذرالبنج (Hyoscyamus arachnoideus ، H. reticulatus ، H. squarosus ، H. kurdicus ، H. niger) تاتوره (Datura innoxia, D. stramonium) و یا Solanum (S. oagae, S. nigrum) که برخی از آنها به صورت کاشته شده نیز در اکوسیستم های مختلف شهری فراوان مشاهده شدند معرف تطابق این عناصر با بسیاری از محیط های آنتروپوژنی شهر همدان می باشند. گونه Solanum dulcamara نیز به طور محدود در شمال غرب و غرب شهر و نیز به تعداد ناچیزی در حومه این مشاهده گردید که زیستگاه آن بیشتر شامل مناطق مرطوب و کنار جویبارها ، فاضلاب ها، حاشیه زمین های زراعی و درون باغ ها می گردد.

با گسترش سریع شهرها و در همین راستا تخریب زمین های بکر و نزدیک به طبیعی و تبدیل آنها به مناطق مسکونی می توان تغییر و تحولات عظیمی را در تاکسون های گیاهی و جانوری محدوده های شهری مشاهده کرد و شهرها را به عنوان اکوسیستم های ناپایدار و آشیانه های اکولوژیکی مناسب و حیاتی برای گروه کثیری از گونه های بیولوژیکی معرفی نمود. طی چند دهه اخیر به خاطر شناخت بیوتوپ های شهری و موقعیت بیولوژیکی حساس آنها در مناطق آنتروپوژنی دانش نوین اکولوژی شهری با سرعت زیادی در جهت پژوهش معرفی حفظ و شناخت طبیعت های شهری فعالیت های ارزنده ای را انجام داده است. با معرفی و مثالی از دره مرادبیگ و تاکسون های گیاهی آن به عنوان یک اکوسیستم حیاتی، می توان موقعیت و اهمیت علم اکولوژیکی شهری و چگونگی شناخت طبیعت های آنتروپوژنی و حفاظت کامل از آنها را به خوبی درک نمود. دره مرادبیگ و باغات آن که معرف ترکیبی از تعداد فراوانی گونه های مختلف گیاهی، چه خودروی و یا کاشته شده است، به عنوان یکی از آخرین بازمانده های طبیعت های شهری نزدیک به شهر همدان معرفی می گردد که متاسفانه به تدریج در معرض تخریب و دگرگونی شدید فلوریستیکی و تجاری با سرعت زیادی در حال پیشرفت می باشند. حفاظت از باغات این دره که معرف بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین نیز محسوب می گردد، نشانه ارزش گذاشتن به گذشته و تاریخ این مرز و بوم است. طی مطالعه فلوریستیکی که در بیوتو پ های مختلف دره مرادبیگ صورت گرفتند (منطقه مسکونی یا به عبارتی شهری، محدوده باغ ها، منطقه خارج از این دو) جمعاً 348 گونه متعلق به 230 جنس از 61 تیره جمع آوری شدند. از این تعداد گونه بیشترین گونه ها به ترتیب مربوط به تیره های کاسنی (با 12%)، نخودیان (با 9%)، گندمیان (با 8%)، نعائیان (با 7%)، گل سرخ (با 6%)، گاوزبان (با 6%)، کلم (با 5%) و چتریان (با 5%) می گردد.